Lý Thuyết Sinh 11 CTST_Bài 9 Hô hấp ở động vật

I. Vai trò của hô hấp ở động vật

- Hô hấp là quá trình cơ thể lấy O2 từ môi trường cung cấp cho hô hấp tế bào, đồng thời giải phóng CO2. 

- Vai trò của hô hấp đối với động vật:

+ Lấy O2 từ môi trường bên ngoài cung cấp cho tế bào, tham gia vào sự oxi hoá trong tế bào bằng các phản ứng sinh hoá tạo năng lượng cho các hoạt động sống.

+ Thải CO2 sinh ra từ quá trình chuyển hoá trong tế bào ra ngoài môi trường, đảm bảo cân bằng môi trường bên trong cơ thể.

- Quá trình hô hấp ở động vật gồm các giai đoạn sau: thông khí, trao đổi khí ở cơ quan trao đổi khí, vận chuyển khí O2 và CO2, trao đổi khí ở tế bào, hô hấp tế bào (Hình 9.1).

II. Các hình thức trao đổi khí

1. Trao đổi khí qua bề mặt cơ thể

Động vật đơn bào, đa bào có tổ chức thấp (sống dưới nước hoặc trên cạn) thuộc ngành: Ruột khoang, Giun dẹp, Giun tròn, Giun đốt,... có hình thức trao đổi khí qua bề mặt cơ thể (Hình 9.2).

2. Trao đổi khí qua hệ thống ống khí

- Ở nhiều loài động vật sống trên cạn như côn trùng, trao đổi khí được thực hiện nhờ hệ thống ống khí. 

- Hệ thống ống khí được tạo bởi các ống khí phân nhánh khắp cơ thể. 

3. Trao đổi khí qua mang

- Mang là cơ quan trao đổi khí của các loài động vật sống trong nước như: cá xương, trai, ốc, tôm, cua. 

- Cá xương có bốn đôi mang đủ và một đôi mang nửa nằm trong khoang mang. 

- Đơn vị cấu tạo của mang là cung mang. Mỗi cung mang có hai hàng sợi mang được tạo thành từ các phiến mỏng.

- Hệ thống mao mạch trên phiến mang là nơi diễn ra quá trình trao đổi khí O2 và CO2 giữa máu và nước chảy qua phiến mang (Hình 9.4).

4. Trao đổi khí qua phổi

- Động vật sống trên cạn thuộc lớp Bò sát, Chim, Thú có cơ quan trao đổi khí là phổi.

- Lưỡng cư do sống ở cả môi trường cạn và môi trường nước nên cơ quan trao đổi khí gồm phổi và da.

- Ở người, phổi cùng với đường dẫn khí ngoài tạo thành hệ hô hấp.

- Để quá trình thông khí ở phổi được diễn ra, khoang lồng ngực người phải là một khoang kín. Hoạt động co dãn của các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích lồng ngực dẫn đến sự thông khí ở phổi (Hình 9.6). Thông khí ở bò sát, chim, thú cũng nhờ áp suất âm.

- Ở chim, hệ thống hô hấp gồm phổi và 9 túi khí thông với phổi: 4 túi khí sau (2 túi khí bụng và 2 túi khí ngực sau) và 5 túi khí trước (2 túi khí ngực trước, 2 túi khí cổ và 1 túi khí gian đòn).

- Thông khí ở phổi chim là nhờ hoạt động của các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang thân và thể tích các túi khí (Hình 9.7). 

III. Bảo vệ sức khoẻ hệ hô hấp

1. Các bệnh về đường hô hấp

- Bệnh hô hấp có thể gây ra hậu quả xấu đối với sức khoẻ con người, thậm chí tử vong. 

- Các bệnh hô hấp thường gặp như: viêm đường hô hấp trên, viêm phổi, lao phổi, hen suyễn, ung thư phổi... 

- Nguyên nhân gây nên các bệnh về hô hấp là do dị ứng với thời tiết, sự lây lan dịch bệnh qua đường hô hấp, khói thuốc lá, môi trường bị ô nhiễm,...

- Các biện pháp phòng tránh bệnh về hô hấp:

+ Phòng tránh các tác nhân có hại xâm nhập vào cơ thể.

+ Tăng cường sức đề kháng.

+ Ngăn cản sự phát triển của mầm bệnh.

+ Giảm sự lây lan nguồn bệnh.

2. Lợi ích của thể dục thể thao đối với hệ hô hấp

- Phát triển và tăng sức bền của các cơ hô hấp, tăng thể tích lồng ngực.

- Tăng tính đàn hồi của phổi, tăng dung tích sống, tăng cường độ hấp thụ O2 và thải CO2. 

- Giảm tần số hô hấp nhưng vẫn đảm bảo việc cung cấp O2 cho cơ thể và thải CO2 ra ngoài môi trường.